Uyku bozuklukları, uyku süresi, kalitesi veya zamanlaması ile ilgili sağlık problemleridir. Bu bozukluklar sıklıkla stres, anksiyete, depresyon ve diğer psikolojik faktörlere bağlı olarak ortaya çıkabilir. Yaygın uyku bozuklukları arasında uyku apnesi, insomnia, parasomni ve narkolepsi yer alır. Uyku bozukluğu olan kişilerin %50’si bunu fark etmeyebilir ve bu da daha ciddi sağlık sorunlarının gelişmesine yol açabilir.
Uyku Apnesi
Uyku apnesi, uyku sırasında solunumun geçici olarak durmasıdır. Bu durumda, kişi nefes almada kesintiye uğrar ve uyandığında solunum tekrar başlar. Bu süreç sırasında beynin ve diğer organların oksijen almadığı için uyku apnesi, kadın ve erkeklerde farklı sıklıklarda görülebilir. Belirtileri arasında yüksek horlama, uyanıklık sırasında nefes darlığı, uykuda nefes alma durması ve sık sık uyanmak sayılabilir.
Uyku apnesi, müdahale edilmediğinde kalp hastalıkları, felç ve diyabet gibi ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Bu nedenle, uyku apnesi şüphesi olan kişilerin bir uyku uzmanına başvurması önerilir.
İnsomnia
İnsomnia, uyku kalitesinin bozulması veya uyku süresinin azalması ile karakterize bir uyku bozukluğudur. Nedenleri arasında stres, anksiyete, depresyon, kronik ağrı, ilaçlar, kafein, alkol ve uykusuzluğa neden olabilecek diğer sağlık sorunları yer alır. Genellikle akut veya kronik olarak sınıflandırılır. Akut insomnia kısa vadeli bir uyku bozukluğudur ve bir olaya veya stresli bir sürece bağlı olarak meydana gelir. Kronik insomnia ise sıklıkla 3 günden uzun süren uyku problemlerini ifade eder ve aylar hatta yıllar boyunca devam edebilir. İnsomnia tedavisinde, uyku hijyeni önerileri, ilaçlar ve bilişsel davranış terapisi gibi yöntemler kullanılabilir.
Akut İnsomnia
Akut insomnia, geçici bir uykusuzluk türüdür ve ciddi bir sağlık sorunu değildir. Stresli durumlar, ani yaşam değişiklikleri, jetlag veya ağrı nedeniyle oluşabilir. Ayrıca, tıbbi ya da psikolojik bir durumda da görülebilir. Yetişkinlerde birkaç gün ya da hafta sürebilir. Uyku alışkanlıklarını ve stres yönetimini düzenleyerek ya da uyku ilaçları kullanarak tedavi edilebilir.
Covid-19 ile İlişkili İnsomnia
Covid-19 ile ilişkili insomnia, pandeminin sebep olduğu stres, kaygı ve korkuların bir sonucudur. Ayrıca hastalığın kendisi ve tedavi süreci de uyku düzeninizi etkileyebilir. Covid-19’a yakalanma riskiyle ilgili yaşanan endişeler, aile bireyleri ve yakınları için kaygı duyma, iş kaybetme veya maddi sorunlarınız gibi birçok stres kaynağı, gece uykunuzun kalitesini bozabilir ve uykuya dalmanızı zorlaştırabilir.
COVID-19 olan hastaların tedavi sürecinde, bazı ilaçlar veya hastane ortamı da uykunuzun kalitesini etkileyebilir. Covid-19 tedavisi için kullanılan bazı ilaçlar; özellikle solunum zorluğu çeken hastalarda nefes almayı zorlaştırarak uyku apnesi gibi uyku bozukluklarına neden olabilir.
Covid-19 ile ilişkili insomnia tedavisinde; düzenli egzersiz, sağlıklı beslenme, stresten uzak durma, uykuya uygun bir ortam yaratma, melatonin vb. ilaçlar kullanılabilecek yöntemlerdir. Uykuya dalmayı güçleştiren kafein, alkol, nargile, sigara gibi alışkanlıklardan uzak durmak da tedavi sürecinde oldukça önemlidir.
İnsomnia belirtileri uzun süre devam ediyorsa mutlaka bir uzmana başvurmanız gerekiyor. Online uyku terapisi gibi çevrimiçi seçenekler de mevcut, ancak öncelikle bir doktora gitmeniz ve hangi tedavinin size uygun olduğunu belirlemeniz gerekiyor.
Stresle İlişkili İnsomnia
Stres, insanlar üzerinde çeşitli fiziksel ve psikolojik etkilere sahip olabilir. Yoğun stres, uykuya dalma sürecinde zorluk çekme, uyanma sıklığında artış ve uykunun yetersizliği gibi uyku bozukluklarına yol açabilir.
Stres, vücudunuzdaki kortizol gibi hormonlarda artışa neden olabilir, bu da uykunuzu olumsuz etkileyebilir. Sağlıklı bir uyku döngüsü gerektiren rahat bir zihin, stresle birleşince, beyindeki kimyasal dengeleri değiştirerek uykunuzu etkileyebilir.
Stresle ilişkili insomnia tedavisi, stres düzeyini azaltmaya yardımcı olacak davranışsal terapi, meditasyon, egzersiz ve rahatlama teknikleri gibi yöntemleri içerebilir. Bu tedaviler stresle ilgili uyku bozukluklarını tedavi etmek için uygulanabilir, ancak altta yatan nedenlerin de ele alınması gerekebilir.
Kronik İnsomnia
Kronik insomnia, hayat kalitesini önemli ölçüde etkileyen bir uyku bozukluğudur. Uykusuzluk, gündüz yorgunluğuna, düşük konsantrasyona, hafıza problemlerine ve kızgınlık dahil olmak üzere birçok probleme neden olabilir. Kronik insomnia, duygusal stres, fiziksel rahatsızlık ve yaşam tarzı faktörlerinden kaynaklanabilir.
İnsomnia şiddetli hale geldiğinde, kişinin günlük işlerini yapması büyük ölçüde zorlaşabilir ve kişi iş veya sosyal etkileşimde zorlanabilir. Uzun vadeli uyku yoksunluğu, depresyon veya anksiyete gibi ciddi zihinsel sağlık sorunlarına bile yol açabilir.
- Baş ağrısı
- Mide problemleri
- Stres ve kaygı
- Gerginlik
- Artan risk altında iki katı kalp krizi
- Fazla kilolu
- Diyabet
Birçok durumda, uyku hijyenine dikkat etmek, düzenli bir uyku programı belirlemek, stres seviyesi düşürmek, egzersiz yapmak ve uyku ilaçları yerine uyku desteği kullanmak, kronik insomnia ile başa çıkmak için etkili yollardan bazılarıdır. Ancak, ciddi insomnia vakalarında, ilaç tedavisi veya terapi gerekebilir. Sağlıklı uyku almak, genel sağlık ve hayat kalitesi için son derece önemlidir.
Parasomniler
Parasomni, uyku esnasında meydana gelen ve uyurgezerlik, ağızda diş gıcırdatma ya da gece terörü gibi davranışları kapsayan bir uyku bozukluğudur. Gece uyurken bazı kişiler istemsiz hareket edebilir, konuşabilir veya rüya görme süreci sırasında davranışlarda bulunabilirler. Parasomninin çeşitleri, uyku halinde gerçekleşen hareketlerin farklılığına ve kişiden kişiye göre değişebilir. Genellikle uyku evreleri arasında gerçekleşen uyku bozukluğu, uyku apnesine benzer bir şekilde uyku kalitesini azaltabilir. Bu nedenle, parasomni tedavisi uyku kalitesini artırmaya yardımcı olabilir.
- Uyurgezerlik: Uyurgezerlik, gece uykuda yürüme ya da hareket etme durumudur. Bu durum genellikle çocukluk döneminde görülür ve ergenlik dönemine kadar devam eder.
- Ağızda diş gıcırdatma: Stres, kaygı, horlama ya da uyku sırasında aktivite artışı nedeniyle dişleri sıkma ya da gıcırdatma davranışıdır.
- Gece terörü: Gece terörü, aniden uykudan uyanma ve korku ile mücadele etme durumudur. Bu durum genellikle çocukluk döneminde görülür.
- Rüya İçi Hareket Bozuklukları: Rüya içinde diyalog kurma veya uçma gibi gerçek hayatta mümkün olmayacak davranışlarda bulunma durumudur.
Gece Korkuları
Gece korkuları, REM uykusunun derinliğine bağlı olarak beyinde oluşan rüya görme sürecini etkileyen bir uyku bozukluğudur. Sıklıkla çocuklarda görülse de yetişkinlerde de görülebilir ve bazen tedavi gerektirir. Bu korkuların nedeni genellikle stres, kaygı, travmatik bir yaşantı veya genetik faktörlerdir. Tedavi yöntemleri arasında bilişsel davranış terapisi, ilaç tedavisi veya alternatif terapiler yer alabilir. Kişinin uyku ortamında olası tehlikelerin ortadan kaldırılması veya ses kaydedici gibi bir cihaz kullanma gibi basit yöntemler de yardımcı olabilir.
Somnambulizm
Somnambulizm, uyku yürüme bozukluğu olarak bilinir. Bu durumda, kişi uyku sırasında otomatik olarak kalkıp yürümeye başlar ve genellikle sabah uyandığında ne olduğunu hatırlamaz. Belirtileri arasında gece yarısı uyanma, konuşma, ve saçma işler yapma yer alır. Somnambulizm genellikle çocuklukta görülür ve nadiren tedavi gerektirir.
Diğer Bozukluklar
Uyku bozuklukları geniş bir yelpazede tanımlanabilir ve bazıları oldukça yaygındır. İki göz atacağımız bozukluk narkolepsi ve huzursuz bacak sendromudur. Narkolepsi, beyindeki kimyasal bir dengesizlik nedeniyle gündüz aşırı uyku haline neden olabilir. Huzursuz bacak sendromu ise, bacaklarda rahatsızlık hissi ve hareket bozukluğu gibi semptomlarla karakterize edilen bir durumdur. Hem narkolepsi hem de huzursuz bacak sendromu tedavi edilebilir ve genellikle doktorlar bu bozuklukları tedavi etmek için ilaçlar ve diğer tedavi yöntemlerini önerirler.
Narkolepsi
Narkolepsi, uyku bozuklukları arasında yer alan ve uykunun gündüz saatlerinde ortaya çıkmasıyla karakterize olan bir rahatsızlıktır. Narkolepsi teşhisi genellikle bir uyku testi ve diğer medikal testlerle konulur. Tedavisi ise stres azaltma, uyku düzeninin oluşturulması, ilaç kullanımı ve yaşam tarzı değişikliklerini içerir. Doğru teşhis ve tedavi ile narkolepsi hastaları normal bir hayat sürebilirler.
Huzursuz Bacak Sendromu
Huzursuz bacak sendromu, kişinin kollarında ya da bacaklarında rahatsız edici hislerle birlikte hareket etme ihtiyacı duymasıdır. Belirtileri arasında uyuşukluk, ateş basması ve titreme yer almaktadır. Tedavi yöntemleri arasında egzersiz, masaj, sıcak/kuru uygulamaları, ilaçlar ve bacakların yüksekte tutulması yer alır. Huzursuz bacak sendromu, kalitesiz uyku ve kronik yorgunluk gibi sorunlara neden olabilir. Bu nedenle, semptomlarınızın ciddi bir soruna işaret edip etmediğini kontrol etmek için bir doktora danışmanız önemlidir.
